कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) प्रविधि विश्वमा तीव्र रूपमा विकास भइरहेको छ। हालका प्रमुख आविष्कारहरूले मानव जीवनलाई प्रभाव पार्ने गरी विविध क्षेत्रहरूमा परिवर्तन ल्याइरहेका छन्।
१. हालका प्रमुख AI आविष्कारहरू:
१.१ जेनेरेटिभ एआई (Generative AI) -
च्याटजीपीटी (ChatGPT), गूगल बार्ड (Google Bard), मेटा लामा (Meta LLaMA), एन्थ्रोपिक क्लाउड (Anthropic Claude) जस्ता मोडेलहरू जसले मानव-जस्तो भाषा बुझ्न र जवाफ दिन सक्छन् ।
मिडजर्नी (MidJourney), डाली (DALL-E), स्टेबल डिफ्युजन (Stable Diffusion) bजस्ता टूलहरूले तस्वीरहरू सिर्जना गर्न सक्छन्।
म्यूजिक LM, एआई कम्पोजरहरू जस्ता प्रविधिले संगीत सिर्जना गर्न सक्ने भएका छन्।
१.२ स्वास्थ्य क्षेत्रमा AI -
AI डायग्नोसिस प्रणाली जस्तै DeepMind’s AlphaFold, जसले जैविक प्रोटिनहरूको संरचना पूर्वानुमान गर्न मद्दत गर्छ ।
AI रेडियोलोजी, स्क्यानिङ र ट्यूमर पत्ता लगाउने प्रविधिहरू मानव विशेषज्ञहरूभन्दा तीव्र र प्रभावकारी हुँदै गएका छन्।
१.३ रोबोटिक्स र स्वचालन-
ह्युमनोइड रोबोटहरू (Tesla Optimus, Ameca, Atlas) जसले भौतिक श्रममा मानिसलाई प्रतिस्थापन गर्न सक्छन् ।
स्वचालित ड्रोन र रोबोटहरू युद्ध क्षेत्र, कृषि, औद्योगिक उत्पादनमा प्रयोग हुन थालेका छन् ।
- चालकरहित गाडी (Self-driving cars), जसमा Tesla, Waymo, Cruise जस्ता कम्पनीहरू अगाडि छन्।
१.४ वित्त र व्यापारमा AI -
AI-आधारित स्टक मार्केट पूर्वानुमान प्रणालीहरू।
- Fraud Detection Systems जसले बैंकिङ प्रणालीमा ठगी रोक्छ।
AI-आधारित ग्राहक सेवा (Chatbots, Virtual Assistants)।
१.५ शिक्षामा AI -
AI ट्यूटर (Khanmigo, Squirrel AI) जसले अनलाइन शिक्षामा नयाँ युग ल्याएको छ ।
- भाषा अनुवाद प्रणालीहरू (Google Translate, DeepL, Whisper AI) जसले विश्वव्यापी शिक्षा र व्यापारलाई सहयोग पुर्याइरहेका छन्।
२. AI को भावी असरहरू -
२.१ सकारात्मक प्रभावहरू -
- स्वास्थ्य सेवामा सुधार – AI को मद्दतले छिटो र सटीक रोग पहिचान सम्भव हुनेछ।
- शिक्षामा क्रान्ति – AI-आधारित ट्यूटरहरूले व्यक्तिगत सिकाइ प्रणालीलाई सुधार्नेछन्।
- आर्थिक वृद्धिमा योगदान – स्वचालनले उत्पादकत्व वृद्धि हुनेछ, कम्पनीहरूको लागत घट्नेछ।
- नयाँ रोजगारी सिर्जना – AI विकास, मर्मत, डाटा व्यवस्थापन, एथिक्स जस्ता क्षेत्रमा नयाँ अवसरहरू खुल्नेछन्।
२.२ नकारात्मक प्रभावहरू
- रोजगारीको खतराः स्वचालनले लाखौं मानिसहरूको परम्परागत रोजगारी जोखिममा पार्नेछ।
- गोपनीयता समस्या: Facial recognition, deepfake प्रविधि मार्फत गोप्य जानकारी जोखिममा पर्नेछ।
- एआई हतियारिकरण: युद्ध क्षेत्रमा AI-आधारित स्वचालित ड्रोन र रोबोटहरू प्रयोग गरिन सक्ने खतरा छ।
- नैतिकता र पूर्वाग्रह: AI प्रणालीहरू गलत डेटा वा पूर्वाग्रहयुक्त जानकारीमा आधारित भए मानव अधिकार उल्लंघन हुन सक्छ।
जाँदाजाँदै अन्त्यमा : AI प्रविधि दिनप्रतिदिन शक्तिशाली बन्दै गएको छ । यसको उपयोगले मानव जीवनमा सुधार ल्याउने सम्भावना छ, तर गलत प्रयोग भयो भने ठूलो जोखिमसमेत निम्त्याउन सक्छ । त्यसैले, AI को जिम्मेवार विकास र नियमन आवश्यक छ । अबकाे युग AI-सँग सहकार्य गर्ने हो, प्रतिस्पर्धा गर्ने होइन।
तसर्थ AI को सही सदुपयोग गरेमा मानव सभ्यताको नयाँ युगको सुरुवात हुनेछ ! अस्तु ।
लेखन : बलराम वालाखाम राई
श्राेत : विभिन्न विदेशी पत्रिकाहरूबाट ।
